Up Swarftocht¹ in de Natur

VAN JAN MÜLSTEGEN

    As jungen Keärl heb ik 'n Joâr of wat buten de Groafschup leefd. Dumoals hettde dat »boawen in 't Lând«. Joa, dat was soa. Well wieder futt van Huus was, de was boawen in 't Lând. Nettsölfs, of men in't Noâren, Oosten of Süden van Düütschlând was. Ik mugg wall beweären, at dissen Utdrück vandage hoast genene meär käind.

    Mien Moder sää froger altied wu ik noch bij eär ien Huus was: »Junge, du möss diene Föte eärst is 'nen Sett bij annere Löö unner de Toafel setten«. Dat heb ik dann ok doan en sinn acht Joâr in de Frömde west. Schaad hef mij disse Tied nich. In de Konträins woâr ik mij uphöllen heb, heb ik altied goo' en fräindlike Mäinschen antröffen en de Strekens² wassen ok mooi. Ik had et oaweral wall mien hele Lewen lânk good uthollen köind, men denn Treck noa Huus³ was doch grötter as alle Vöardele, de ik had.

   Et was vansölfs, at dumoals de Groafschup mien Vekânsielând⁴ was. Ieder Joâr verbrachde ik hier miene frijen Dage. Mien Unnerkummen⁵ had ik dann ien Uelsen. Van hierut swarwde ik döar de heärlike Natur. Häsing⁶, wat mij van Kijnd of an soa an 't Hatte lagg, stönn boawen an.

   Een besünners mooien Vekânsiedag an 't Äinde van de füfftige of to 'n Beginn van de sesstige Joâren, ik kann 't nich meär soa nett seggen, däinkd mij noch good. Noa 'ne kotte Nacht, eärder at de Sünne siene Stroalen oawer denn Poaschebarg stüürde, wööd ik van dat wijlde Gerappel van 'n Wekker wakker maakd. Ik sprüng ut 't Berre en tredde soa ien mien Nachttüüg vöar de Döare en keek de Lucht ien üm ääm noa 't Weär to kieken. Äinkels was et Weär mij nettsölfs, men ik muss et rechte Tüüg anhemmen. Dann slöög ik mij gau 'nen Sloump Water döar 't Gesichte, tröck mij an, att iets en schooide löss, sounder mien'n Broadbüül to vergetten, denn ik 's oawends van vöarn al kloâr maakd had. - Natürlik göink et up Häsing an!

   Ene freedsame Stillte lagg up 't Lând. Bloos 'nen Swoarm gekke Kaan⁷ fludderden in de Lucht. Se sullen noch wall nich denn rechten Schössteen⁸ fünnen hem, de se vull Sprikkel⁹ smieten kunnen. In 'ne Gauigkäid had ik de Hökkelnkâmper Stroate unner de Föte - ene mij vertraude Wegg. Ik was wall al dusendmoal hier goan en doch was ik de iedermoal weär nij up hier lopen to können. Bij Schüürmann in 'n Goârn schrääwde 'ne Markkloawe¹⁰ tegen mij an. Ik nömm an, at se sik van mien'n drokken Gânk verschrickd had. Dann lööp ik bij de Mügge en bij de Pottbakker an'n Hoff langs en was noa 'n kott Settken ok al bij Krabbe up 'n Böilt. Lijnkerhând kik men hier deep dale in ene Läägte up grote Wäideplakken met iets Lândwark en Dannenkäimpe in 'n Achterground. Üm disse Tied van 't Joâr, et was üm Poaschen, lööp up de Wäiden noch gen Beestevee¹¹. Wieder achtern in de Feärte, an 'n Horizont, söög ik Nordhoârn liggen. Rechterhând denn Barg was dumoals noch heelsäins met Häide en 'n Stück of wat Barken bewassen. Hoast ait nömm ik mij de Tied en lööp ääm hoog, üm noch moal up Uelsen to kieken. 86,2 Meter wassen et boawen, 'nen helen Äind höger as denn Uelser Karkentoârn.

   Een Äindken achter de Krabbe dräid links de Wegg up Häsing an. Liekut, in de Fössten Dannen, had dumoals Rüsschen ut Uelsen een Kiesgatt. Noch 'n Äind liekut verdann, kott vöar Getel, was dat Kiesgatt van Veddeler en Averes ut Nordhoârn had doâr up 'nen kalen Häideböilt sien Wekkenäindhuus. De Kiesgate wassen nich soa modern, at wu wij se vandage kennt. Met Schüppen wööd denn Kies van de Arbäiders ien Loâren scheppd. 'nen swoaren Motoâr tröck dann met 'n lânk Stoalseel oawer 'ne Wijne de Loâren up 'ne Râmpe. Unner de Râmpe stönn 'ne Frachtwage woâr denn Kies van boawen upkippd wööd.

   Ik nömm de Wegg up »mien« Häsing an. Kott vöar Häsing, noch up Hökkelnkâmper Ground, ligg lijnkerhând de Buurderij Gysbers. To dissen Hoff höard ok 'ne Watermölle. De meesten Löö weet' doâr heelmoals niks van. Se jaagd de anlangs en seet dann noa 'n paar Meter een Stroatenschijld met de Upschrift »Hardinger Mühlenweg«. O, 'ne Mölle, däinkd se dann en bäinseld de up löss. Se kummt dann ien Harge bij Nordbecks Mölle an en hebt de gen Arge ut, wat se ien Hökkelnkâmp verpassd hebt. De Mölle bij Gysbers en denn Kolk en dat hele Lând de üm to, is hoast noch nett as froger. Een mooi Pläckken Ground.

   Iedermoal at ik hier langskumme mött ik de an däinken, at hier 1951 mien Schoolkomroad Hermann Wolf bij 't Baa'n in denn Möllenkolk verdröinken is. 's morgens in de Schole had he in 'n Religions-Stounde noch sounder to studdern et daarde Versken van 'n 84. Psalm ut 't Gesangbook upseggd. Genene van ouns annern had et soa gladd upseggen köint as he. Faken heb ik mij later hier an de Mölle uphöllen en et göink mij ait denn Gesangbookvers döarn Kopp - ok dittmoal weär:

Wohl dem Mann, der in der Welt
dich, Herr, für seine Stärke hält,
von Herzen deinen Weg erwählet!
Geht hier sein Pfad durchs Tränental
er findet auch in Not und Qual,
daß Trost und Kraft ihm nimmer fehlet.
Von dir herab fließt mild und hell
auf ihn der reiche Segensquell.

Mij was 't up moal iets güdderachtig. Ik kunn nich seggen, of et de frische Morgenlucht mij an döä of denn Gedânken an de Junge, de in dat Water ümkömmen was. - Misschien lagg et ok bloos doâr an, at ik nich utsloapen had. Ik tröck mij de Dasse¹² lück höger üm denn Hals en stoppde de Hânde deper in de Tükke. Dann kwamm ik up 'nen annern Gedânken. Vöar Joâren had ik mij, ik was noch Schooljunge, hier bij de Watermölle, moal noa 'nen langen Gânk möö in 't Gröss leggd üm to rösten. Round üm mij to blööiden Houndeblomen¹³, Botterblomen¹⁴, Suurblaa¹⁵ en anner Gewas. Üm mij to summden en brummden de Iemen en als röök soa heärlik mooi. Up 't Water van 'n Kolk höarde ik of en to 'n paar Äinten snadern en in 't Löis¹⁶ söink 'ne Reetmüsche¹⁷. Anners was 't heelmoals still üm mij to. - Dann höarde ik up 't Moal een sacht Gerüsche in 't Gröss. 'ne Eweldasse¹⁸ kwamm up mij an. Ik bleef heel still sitten üm dat Deärken nich to verschrikken. Up 'ne schiere Sândstee höll 't up an, misschien üm sik to sünnen. Joa, hier bleef et en röarde sik nich meär. Dat köämp mij good topasse. Nuw kunn ik mij dat Kruupdeär ääm good bekieken. Siene Huud was gröön-bruun met witte Stippen drup. De Bene wassen soa raa ofknickd en se schienden mij at of se wall slimm kott wassen, want et Lief raakde up de Ground. Wall hoast een half Üür heb ik et gedüllig bij dat Deärken uthollen. Dann verfeelde et mij antlesst doch en ik prakkeseärde de oawernoa, wat ik beginnen sull. Mij kwamm denn Gedânken de Eweldasse mettonemmen. Gedachd - gedoan, ik nömm 't kläine Deärken met noa Huus.

    Ien Huus döä ik dat slangenachtige Deär in 'n Sigarrenkistken. En nuw kwamm wat, wat men bloos met een Kinnerverstând dödd. To fretten gaff ik dat Deär bloos schier Sând! As »bibelfasten Christenmäinsch« was ik de faste van oawertüügd, at dat ok recht was soa. Want van miene Aulen en van de Mäister in de Schole wüss ik, at Godd tegen de Slange, de Eva tot Appeletten verläid had, seggd had: »Auf deinem Bauche sollst du kriechen und Erde fressen dein Leben lang!« Dat satt bij mij deep! Sând was föar mij »Erde« en de Eweldasse söög ik as 'ne Slange an. Met siene kotten krummen Bene sleppde se ja ok met 'n Buuk oawer de Ground. Genene kunn mij de wat ien verdäinken, at ik soa dachde.

    Joa, men et gaff doch noch ene de wieser was as ikke. Dat was Kips Günter (Günter Kip), 'ne Sönn van Bakker Kip. De sää tegen mij: »Dat kânse doch nich doon. Et arme Deär versmacht ja. Do mij de Eweldasse, ik weet wall wu ik de met an mött. Du kriss doârföär een dick Pottload¹⁹ van mij.« Soa is 't dann ok geböard: Kips Günter kreeg miene »Slange« en ik kreeg een mooi dick Pottload van de Margarinefabrik Voss - »Vossana« stönn de up.

*  *  *

    An Gybers Mölle was ik al anlangs kömmen. In de Dannen nett vöar mij, de 't up de Schäidinge tüschen Hökkelnkâmp en Häsing stoat', höarde ik de Specht timmern. Dumoals lööp döar dat Dannenkämpken noch 'nen Fietsenpadd, soa lük houndert Meter links van de Wagenwegg. Dissen Padd nömm ik.

    Wu ik denn Dannenkâmp döar was, höll ik et foârd links up 'n Scharpenbarg an. Denn Scharpenbarg (86,6 Meter hoog) was half met Häide bewassen en de annere Hälfte lagg verstoppd in de Dannen. Van hier boawen kunn men de hele Lândschup oawerkieken. Wied vöar mij, dat Lând wat nuw de Buur Rengelmann (Rengelink) unner de Ploog hef, was ene grote Häideflackte, rechts tegen mij was Lândwark en links lagg Grössground. Schroat links vöar mij, in de Feärte, luurde denn grönen Gewel met de witte Wijndfeären van Hagen sien Hüürhuus döar 't Hault. Anners söög ik van hier ut gen Burenhuus. Alle Buurderijen laggen, nett as vandage noch, verstoppd in 'nen Ekenhoff.

    Unnern an 'n Scharpenbarg wööd noa 'n lessten Krieg noa Ölli sochd. An 'n 1. Oktober 1948 hadden se de Groundplate ut Beton kloâr wu dann later denn Boârtoârn up to stoan kwamm. Men Ölli is hier nooit ut de Ground kömmen.

De Dannen achter mij löten de Sünne noch nich an mien kaule Lichaam²⁰ kummen. Men in de Häide vöar mij was 't al helder, doâr kwammen de eärsten Stroalen al an. Een Lewerken²¹ was de best met torechte, et nömm denn woarmen Sünnenschien bliede an. As Dânk flöide et een pleseärig Leedken en steeg stäil de Lucht ien, nett at of 't unnen up de Grund nich genoog van denn woarmen Segen kriegen kunn. 'nen Swoarm Meeskes²² möök de Küülte in de Dannen niks ut. Se flögen weärig en upgereegd up en dale en oaweral wu se de Töge raakden, güürden soâre Noalen²³ dale. 'ne Gurrduwe²⁴ satt ok achter mij in 't Hault. Ik höarde se heel düüdlik, men utmaken wu se wall satt, kunn ik se nich. Slimm schüj bint ditt Soârd Duwen, men krigg se säilden to seen.

    Ik keek ientrounde, met 't bloate Oage en met 'n Feärkieker - eenmoal soa en eenmoal soa. In 't Süden trökken kläine witte Wolken an den Lucht langs en heel hoog boawen mij dreef de Wijnd denn lechten Streep, denn 'nen Flieger achterloaten had, utmekaar. 'nen Bussard flöög läge oawer mij to en settde sik achter in de Wäide bij 't Suupgatt²⁵ up 'nen Poal. Denn Specht höarde ik weär timmern en üm miene Föte to rüschede wat in de Struukhäide.

     In ditt Momäint oawerkwamm et mij, ik föölde mij as denn verlöärnen Sönn, denn noa lange Tied weär noa Huus häin kömmen was. As Schooljunge had ik hier boawen doch soa faken stoan. En nuw löpen de Dage, de ik hier ien Häsing as Kijnd verbrachd hadde, nett as soanen Film an mij langs. Ik nömm mij an dissen mooien Morgen vöar, nich et hele Lewen in de Frömde to verslieten! - Hier woll ik wään, hier was mien Tohuus!

    Ounverdachens wööd ik van mien Dröämen wakker maakd. Doâr was doch wat! Ik had doch wat seen ien de Baufoâre²⁶ - heel kott vöar mij. Joa, nuw söög ik et weär - 'nen Foss! 'nen Foss - gaff et dann noch Fösse? Ik was faste in denn Gloawen, at se alle met Giftgas an de Kânte maakd wassen. Fösse sullen ja alle de Dullheed hemmen en doârmet anner Deäre anstekken. Froger had ik hier wall faken wekke antröffen - men nuw? Doâr had ik nich met rekkend. Nett as soanen Hound snüffelde de Foss ientrounde. Hier en doâr stöck he siene Snute in 'n Musengatt en he röök an ieder Spierken, wat em interessant lööt. Up een Müüsken sull he wall luren. He had ja ok wisse niks to fretten had vanmorgen. Ik had em ok wall geärne wat göind, men helpen kunn ik em nich. Ik stoa heel stille, et Glas an de Oagen, en loat Mäister Räineke nöäger kummen. Sounder Arge bummeld he verdann up mij an. - Dann, up 't Moal verschröck he sik en spröink et Lând up, liek up de Dannen an en was nich meär to seen. - Och, twee Kemiese kwömmen de Wegg langs. De hadden de Foss ut 't Stüür brachd. Ik argerde mij iets, men doch sinn ik bliede west moal weär 'nen Foss seen to hemmen en dat soa kott vöar mij.

    Ik sull nich seggen können wu lange Tied ik up 'n Scharpenbarg verbrachd heb. 'n häinig Üür wall wisse. De Sünne was met gaar al oârig wat höger kömmen en se had in de Wiele al soavöll Kracht, dat se mij denn Pukkel mooi angenaam wörmde.

*  *  *

    Soa sachte dachde ik de oawernoa iets verdann to goan. Ik namm miene Wegg dwass döar de Wäiden, nett as ien miene Kinnertied: woâr vöar - doâr döar! An de Südkânte göng ik denn Barg dale. Achter 'ne Riege Barken, foârd in de tweede Wäide, hadden twee Hasen üm 'ne Hasenöie Verschell²⁷. Denn een 'n streek denn annern helders wekke an 'n Beck. Denn annern was nich links, he haude weärtrügge, at de Wulle soa stööf. De Öie jöckde dat nich, sullen se sik doch üm eär hauen, soa völl at 't Tüüg lien kunn. Se vertröck sik in 'ne annere Wäide en de bäiden Fechters in 'n Vullen de achteran.

    Ientüschen was ik bij de Ridder sien Hüürhuus ankömmen. Van hier ut woll ik up denn aulen Karkenpadd weär up Uelsen an gängeln. Ümdewiele rechterhând lagg 'ne mooie Wäide, se schöttde soa lük noa dalen. Ik göng an 't Hekke üm iets ientrounde to kieken. Doârmet verjaggde ik 'ne Rehöie²⁸ met eär Kälfken. De bäiden flögen soa et Hault ien. 'nen helen Sett kunn ik de upgereegde Öie noch bleären höaren. Rehe bleärd nett as Schoape.

    An 't Hekke bleef ik noch ääm stoan, haalde mien Boterham ut 'n Büül, keek de tüschen, want ik wüss al garnich meär wat ik de gisternoawend drupp doan had. Oja, Läwerwosst - »Götterspeise«! Soa nöömde ik de Lääwerwosst altied, ik meende alleen de Gödders wüssen wat de ien is! Met Appetit att ik mien Boterham up.

    In de Wiele wu ik att, lää ik mij löi up 't Hekke en keek de Moate ien. 'nen mooien Hook Gröss. Fette Wäiden wassen ien Häsing betöön. Van de Ridder weet ik, at he froger in 't Wauldter Brook²⁹ 'ne Hööimoate³⁰ had. Ieder Joâr in de Hööitied³¹ stüürde he doâr sienen Knecht 'ne Wekke häin. Denn muss dann dat hele Gröss määien en seen at he et dröäge kreeg. At de Wekke üm was, kwamm de Buur em met een Spann Peärde en twee Wagens noa. Dann wööd uplaan en et göink met de vulle Foârs Hööi weär up Häsing an. Ien Kost was de Knecht dumoals soalange bij Slagelambers ien Bimolten en doâr sall he dann ok wall 's nachens sloapen hemmen - misschien in de Hiele³². Dat kunn ja ok wall, et was ja ok de Sommerdag en soanen Knecht was et gewone Läwen wall wäind.

    Wu ik mien Boterham up had, kreeg ik noch nich soa gau denn Dräi üm verdann to goan. Ik bleef noch lük up 't Hekke hangen en nömm denn Morgen up disse Stee besünners deep ien mij up. De Wäide lagg in 'n vullen Sünnenschien. In dat fuchte Moos up 'n Heckpoal späinkelden de Stroalen van de Sünne. Pannvögel³³ wassen de van andoan, se fludderden en bummelden de oawerto. Tegen mij in de Brömmelbüsche vernömm ik 'nen Nettelkönnink³⁴ en in dat dröäge Loaf doâr unner was drock een Müüsken to gange.

    Met gaar bekreeg ik mij doch en sökkelde weär up Uelsen an. Rechtehând lööt ik denn Broambarg (83 m) liggen, döä an 't Hüürhuus van de Jounker langs - Jounkers Gerrad wounde hier dumoals - en kwamm bij de Schole ien Hökkelnkâmp weär up de Stroate. Hier in disse Schole heb ik tot eärste Moal ien mien Lewen een Klavier to seen kregen. Dat hett ien de Wunning van Mäister Royer.

    Met Hans-Siegfried, de Sönn van de Mäister, was ik in junge Joâren oârig künnig. Wij laggen 'ne Masse bijmekaar. Et geböarde wall is mangs, at de aule Mäister, in de Wiele at ik de was, an sien Klavier satt en spöilde. He spöilde faken swoâre Musik men föar ouns Jungs ok wall is lichter Wark en dann stönnen wij weärskânten tegen em en süngen met. Ouns Singen was nich soa alle Weärld, want meesttieden kunnen wij de Wiese nich dwingen en doâr kunn sik de Mäister soa ounwies oawer upregen. Van de Schole ut wassen et men 'n paar Trää meär tot ik ien mien Vekânsievertreck was.

*  *  *

    Veärtig Joâr later, an 'n Söindag denn 14. Februar 1999: In de Ground satt Fosst, up de Ground lagg iets Snee en de Lucht was gries. Föar verschäidenene et rechte Weär üm sik ien Huus to verkrupen üm 'nen Hüttendag to maken. Nich föar mij. Nett sökke Dage bint stille Dage, sounder völl Verkeär en sounder 'ne Masse Loperij. Se kummt mij mangs good to passe üm ien Röste 'nen Gânk to maken. Soa heb ik dann ok an dissen Dag miene bäiden Hounde Klara en Fenna (soa hett't se!), met in 't Auto nömmen en heb et up Häsing anhöllen. Up 'n Langen Barg settde ik et Auto an de Kânte, döä de Hounde an de Liene en sinn löss goan.

    Up miene Swarwtocht kwamm ik ok up denn Scharpenbarg. Men hier boawen had ik wäinig Pleseär. Denn Barg is ja wall 'n Meter of meär läger as froger! Wat was de doch beböard? Ik will et Uw ääm vertellen: De Buur, de dat Lând an denn Böilt verwarkd, hef denn Barg flakker maakd en de Ground bij sien Lând an doan. Em sull denn Böilt ja ok wall höaren, anners had dat nich goan. Met de modernen Maschinen vandage is dat Flackmaken genne grote Mööite³⁵. Had he et met de Schüppe doon mötten, nett as froger, dann had he et heel wisse wall loaten.

    Joa, en wat hef he doâr nuw van? Misschien dusend Kwedroadmeter meär Lândwark en 'n paar Riegen meär Mais. Of he et in de Knippe³⁶ ok föölt, doâr will ik gen Gloawe an sloan. Mij schiend, at of disse Mann gen Sinn föar de Natur en vöar de Mooiheten³⁷ van de Weärld hef. Men Ounrecht of Kwoad hef he nich doan - nee, heel wisse nich, want et steet schrewen: ». . . füllet die Erde und machet sie euch untertan (1. Buch Mose 1, 28)!« Dat heff he doan - woârdgetrau: »Da ward die Schrift erfüllt, . . . (Markus 15, 28)!« Et is bloos jammer, at nargens steet, at men de Weärld nich kepott maken sall!

Miene Froage is nuw: Täild alleen Gäild? At dat soa is, dann sall et wall soa kummen wu et de Cree-Indianer vöarut seggd hebt:

Eärst at denn lessten Boam dale ligg,
et lesste Water venienig³⁸ en
denn lessten Fiss föngen is,
söll ij marken,
at men Gäild nich etten kann.

Ut: Bäinthemsche Joârbook [Bentheimer Jahrbuch] 2000; Booksiede 293 - 298.

WOÂRDVERKLOÂRING

 1) Streifzug, Wanderung
 2) Landschaften
 3) Heimweh
 4) Ferienland
 5) Unterkunft
 6) Hesingen
 7) Dohlen
 8) Schornstein
 9) dürre Zweige
10) Eichelhäher

11) Rindvieh
12) Schal
13) Löwenzahn
14) Sumpfdotterblumen
15) Sauerampfer
16) Schilf
17) Rohrammer
18) Eidechse
19) Bleistift
20) Körper, Leib

21) Lerche
22) Meisen
23) rieselten trockene/dürre Tannennadeln
24) Turteltaube
25) Viehtränke, Wasserloch
26) Ackerfurche
27) Streit
28) Reh, Ricke mit Kitz
29) Osterwalder Bruch
30) Heuwiese

31) Heuernte
32) Zwischenboden über dem Kuhstall
33) Schmetterlinge
34) Zaunkönig
35) Mühe
36) Portemonaie
37) Schönheiten
38) vergiftet