Een Gânk döar 't aule Uelsen

- Kapitel 1 -

Mien Ollershuus stönn ien Hawenkâmp (Haftenkamp), en van doârut heb ik de eärste Bekäindschup met 't Karkdorp maakd.

       At ik mij de aule Karkwegg van Hawenkâmp noa Uelsen vöar 'n Geest haal, dann mött ik altied an de langen Riegen van Fietsen up de smallen Päddkes däinken. Ieder Söindag kwammen se bij ouns an 't Huus langs, Mânlöö en Fraulöö in eär swatte Karktüüg. Et wassen mangs Koppeln van twintig en meär Löö de sik soa noa en noa in de Buurschup tröffen hadden en metmekaar up Uelsen anjaggden. Ait üm 't annere ene Frau en een Mann. Et was een oungeschrewen Gesett, at de Mann achter siene Frau anföarde. Had is moal ene tegen disse Regel verstott, dann wööd doâr later oawer proat'. Ik weet, at de Mäister et moal doane had en at 't Volk doâr lange oawer doan heff. Kinner wassen de nich met tüschen, de kwömmen nich in de Karke. At se butengewoon maol met mussen, dann föarden se met Besse en Böbbe in 't Tilbrie⁴ of in de Kutsche.        

      Wij hadden gen Tilbrie en ok genne Kutsche, wij wassen häinige Löö. Mij nömm Mamme achter up 't Rad. Doâr kwamm 'n Stoolküssen up 'n Packdräger en dann muss 't goan. Miene kläinen Beenkes höngen weärskânten noa dalen. Föar de Föte gaff et genne Stütte. Nooit heb ik se in de Speken had, et is ait good goan.

     Noa 'n paar Menüten föaren wassen wij de Buurschup ut en kwammen in 't Göllenkâmper Fäild. 'n kläin Äindken verdann, dann lööp de Wegg döar 'n Häidestück an depe Kiesgate langs. Hier stönnen dumoals noch 'ne masse Woagebüsche. Se sögen slimm spöökachtig ut. Ik was de ait doadsbenaud⁵ vöar. Besünners dann, at wij is moal tegen Oawend in 'n Tweedounklen hier langs kwammen.

     Bij Bruunmann dräiden wij ien Göllenkâmp de Buurschup ien, an Schoulten en et Mäistershuus langs. Met Vermaak keek ik ait noa de mooie Hege, de üm denn Goârn van et Mäistershuus göink. Se was van Mäister Rotmann altied heel seküür sneen wödden. An de Höke wassen boamhoge Büsche met Tutens drupp. 'n lük van de Wegg, lijnkerhând in de Läägte, lagg dat kläine Schöölken. 'n bettken wieder links hadden wij Buur Pamann en tegenoawer rechts Wäiden-Pamann.

     Tot nuw to was de Wegg noch wall oârig flack west. Soavöll kötter wij up Uelsen ankwömmen, soavöll meär steeg 't an. Mien Mamme nöömde de Anhöögte tüschen Göllenkâmp en Uelsen denn Treckeärs. An dissen raa'n Naam had ik mien Pleseär, en ik froagde de Mamme woârüm off denn Barg Treckeärs hettde. Se meende dann, at 't hier, at man met de Fietse hoogjaggde, soa nare slimm in 'n Eärs tröck. Meesttieden, anpatt met mij de achter up, lööp se hier en schööw 't Rad. Boâwen ligg a' lange Joâren een Huus, men dumoals was dat de noch nich. Hier stönnen Dannen en een Sândgatt was de.

     Veddeler, links an de Wegg, was 't eärste Huus van de Buurhuse, wat tot Dorp Uelsen höard. At man hier was, had man 't redd'. Et göink weär noa dalen en et rullde mooi licht. Kott vöar Oârink-Buur (Arink) steet vandage noch 'ne aule Schüre. Froger, dat was wied vöar mien Tied, möök Oârink hier Backstene. Ut de Wäiden üm sien Hoff to haalde he denn Kläi.

     Bij Geerink-Buur steeg de Wegg weär 'n Äindken an, tot up 'n Nakkenbarg. Links stönn hier Kampferbecks Schüre. Dat Gebau had froger an de Karke stoan. Wij dräiden dann rechts off. Hier lagg froger Schoulten (Scholte Meyerink) sien Hoff. Nich boawen an 'n Barg wu he vandage ligg, 'n bettken verdann in de Läägte an de Stroate. Et was 'n heel lânk Huus met 'ne Boawenkamer de vöar. Wu et Huus later offbrökken was, heff de Boawenkamer noch lange allene stoan. Hier wounde de Flüchtlingsfamilie Lehmann. Tegeoawer van Schoulten-Buur wounde de lesste Knippenmüssen-Näister van Uelsen, Hinken Geertken.

     De Fietse settde ounse Mamme altied in de Schüre van Äwink Geert (Geert Everink). Döar Dag en Tied hettden se Ssiesmann. De Löö ut de Buurschuppen hadden alle in 't Dorp een Drijnkeshuus. Wij hadden gen. Ouns Mamme had eäre Aulen ien Uelsen wunnen. Nao Karktied göink se doâr altied ääm häin.

     At wij de Fietse kwiet wassen, hadden wij noch 'n paar Trää to goan. Et göink döar 'n Hounehook. De meesten leggd de Beteekning »Hounehook« heel verkeärd ut. Se betreckd denn Naam up Hounde, de et hier altied 'ne masse gaff. Ditt is heelsäins miss. Man mött wied in de Tied trügge däinken, tot in de vöarchristlike Tied, wu ounse Vöarollers noch an Wodden en annere Gödders glöäwden. Hier was 'nen Hook wu Doaden begraffd wöden. Denn Naam Houne mött met et hoogdüütsche Woârd »Hüne« glieksett' wödden.

     Nuw weär verdann up 'n Padd noa de Karke. Links up 'n Hook van de Harmkuser Stroate (Hardinghauser Straße) lagg et aule Pestuurshuus. Et was 'n angepläisterd⁶ Huus en gell strekken. Dann kwamm de Müre van 'n Pestuursgoâren. As nöägste wounde dann Hilbrink. He had 'ne kläine Buurderij. Bij em an 'n Hoff stönn et aule Spritzenhuus. An de sölwe Kânte heff in 't nöägste Huus denn Alosiemaker⁷ Korink sien 'n Wijnkel had. Dann kwamm Bakker Voet en denn Poumpenmaker Velsink.

     Nett as alle Hawenkâmper, soa göink ok ounse Mamme döar de Göllenkâmper Döare de Karke ien. Se settde sik dann altied in de Burenbäinke unnern Örgelbönnen. De Börger van Uelsen satten ouns tegenower up 't Koâr. Grote Buren en rieke Koaplöö ut 't Dorp hadden äigene off gehüürde Stee'n, de wassen tegeoawer van 'n Prääkstool en 't Dööphüüsken.

     Best däinkt mij noch, wu ik et eärste Moal in de Karke was. Ik mugg soane Junge van 'n Joâr off sess off söwen wään. Met 'n mooi schier Päckken an satt ik tegen Mamme up de Karkenbânke. Van 't Vertellen wüss ik wu et ien de Karke togöink en wu se van binnen utsöög. Ik was vöartied noch ääm beleärd wödden, wu ik mij to benemmen had. In mien kläine Kinnerköppken had ik denn helen Verloop van 'nen Söindagvöarmiddag in de Karke vöarmekaar. Men et kwamm heelmoals anners. Mien Verstând stönn hoast still van al de Iendrükke, de ik ien mij upnemmen muss. Denn Böilt Volk! Ik meende, at ien ounse grote Buurschup al heel wat Mäinschen lääwden. Hier satten wall düppeld soavöll en noch meär. Ik keek alle Kânten ut. Hier en doâr söög ik ok moal 'n künnig Gesichte. Heel wat öllere Fraulöö hadden noch witte Müssen up.

     Slimm upgereegd wööd ik, wu et Örgel to spöllen begünn. Et was faken bij ouns ien Huus van 't Örgel proat' wödden, men genene had mij vertäild, wat doâr unner to verstoan was. Denn Klânk, denn ik vernömm, lööt mij soa noa 'nen groten Trekkebüül. Soan Dijnk käinde ik wall. Ounse Noabers Lüks had ene en satt doâr mangs met up de Soadkiste achter de Döschemölle to spöllen. Ik dräide mij heel in de Bânke üm. Achter mij söög ik denn Bönnen met 'n groot Stalasie⁸ drupp. Doâr kunn ik niks van maken. Men doch kwamm dat Spöllen doâr vandann. Later, wu wij druut göngen, verkloârde de Mamme mij wat 't Örgel was.

     Wat de Pestuur prääkde, heb ik nich begreppen. Ik had et ja ok völlste drock, üm doârnoa to lüstern. Dusend Gedachden biesterden mij döar 'n Kopp. Frömd was mij de Pestuur up 'n Prääkstool nich. Et was Peter Schumacher. Wiedhäin bekäind döar siene goden Präken en siene Schriften, de »Biblischen Zeugnisse«, de he herut gaff. Bij ouns ien Huus laggen ait de grönen Bläddkes van em. Doârvan käinde ik em nich. Ik wüss, at he de a' mangs tot Huusbesöken west was. Doâr muss ik nuw an däinken. He kwamm ait met 'ne mooie hollândsche Fietse en settde se offgeslotten bij ouns unner et Kökkenraam⁹. Soa höll he sien Rad ok in 't Oage. Mamme had moal seggd: »Pestuur, hier bruuk ij de Fietse nich offsluten, hier koump niks futt!« Du sää he doch gladd: »Man kann 't nich wetten!« Een annermoal woll Mamme em de köttere Wegg döar de Wäide noa 'n Noaber wiesen. Du meende he: »Nee Egberdine, doâr is 't mij to natt!« Eenmoal was vertäild wödden, at he noa 'ne Begraffnis bij de Liekpräke in de Karke hoaste verounglückd was. Et wassen Ambachtslöö up 't Karkendack an 't Wark west. Se timmerden en hauden, at 't soa beewde en dounsde en bij dat Gedoo föll et Rüütken¹⁰ boawen in 'n Klânkdeckel¹¹ druut en up de Pestuur. Gaue had he sik daalduckd en sik in 'n Prääkstool verkroppen. 'n kläin Settken had he et offluurd off de noch wat achteran kwamm. Et göink good en he döä in siene Präke verdann.

     Dat Volk in de Karke had meesttieden 'ne drokke Wekke achter sik, en bij de lange Präke an 'n Söindagmorgen wollen eär wall is de Oagen tofallen. Pestuur Schumacher ontgöink soawat nich. Ien sien Text flechde he dann gau 'n paar passende Wöarde drien en rööp de Slöäpers up tot Wakkerwödden.

     Wu ik doâr soa tegen miene Mamme up de Bânke satt en met de Beenkes bummelde, du schöttde et mij döar 'n Kopp, at mien Vaa al 'n moal up 't Peärd döar de Karke reen¹² was. Dat muss wall up denn langen Padd in de Millte, denn van 't Toârenäinde liek up 't Koâr an löpp, west wään. He had föar Weerds Johann, denn 'nen Kollenhândel had, Kollen met Wage en Peärd in 'n Toâren brachd. Üm met 't Peärd druut to kummen, had he niks anners köint, as döar 't Karkenschipp. – Dat had ik wall seen muggd! – En off dat noch wall moal weär ene doan heff?

     Later sinn ik noch eenmoal as Kijnd in de Karke west. Dat sall ik nooit vergetten. Et was 1948 bij 'ne Liekpräke. 'ne Liekpräke sounder Begraffnis, sounder Liek¹³! Dumoals in de Joâren noa denn Krieg kwamm dat faken vöar, man lööt et al mangs soa an sik langs goan. Disse Liekpräke göink nich soa an ouns langs. Se göink ouns wat an, ouns dree'n – de Mamme, mien Süster en mij. Dat heff de Pestuur ok genoog anhaald ien siene Präke. Et was de Vaa wu de Liekpräke oawer höllen wööd. Mien Vaa, de ik passan käind heb – he kwamm nich weär. 1945 was he in Gefangenschup störwen.

At de Karke dann ut was, keek de Mamme noch ääm lük üm de Höke. Meesttieden tröff se noch ene van eäre Süsters off Bröars. Faken spröck se ok anners ene ut de Familie, 'nen Oam off 'ne Mööie off ok Künnige ut de aule Noaberschup van eär Ollershuus. Nich alleen ounse Mamme sochde noa Verpröätinge¹⁴, et hele Volk bleef en höll 'n Pröätken noa Karktied. Soa sökkelns vertrökken se sik dann later en göngen in eäre Drijnkeshüse. 'n paar Laten wassen de ait, de stönnen de noa 'n Üür noch.

Weiter zu Kapitel 2