Een Gânk döar 't aule Uelsen

- Kapitel 3 -

Noa mien Gânk round üm de Karke stoa ik nuw in 'n soagenöömden Poumpenhook. Ik kiek de Nijnhüser Stroate dale. Rechts an 'n Hook is vandage dat Huus van de Alosiemaker Würtz. Froger wounde hier in 'ne aule Kete de Familie Horst. Links tegenoawer, ok up 'n Hook, had denn Scheärbaas Knoop sien 'n »Damen- und Herrensalon«.

     An de sölwe Kânte was froger dat »Deutsche Haus« van Hölters. Sijnt 1908 hebt Hölter disse Schäinke met Saal bedrewen. Vöartied was 'nen Büssemaker drupp. Wisse däinkd vandage noch wekke met Weemood an Hölters Saal. Hier spöilde sik een groot Deel van 't kulturelle Lewen off. Doâr mött ik an de Dânsoawende däinken, an de Spölle van 'n Männerchor, an Filmbühne Strömer, denn hier eenmoal in de Wekke 'nen Kinodag offhöll, en ok an de Dânsschole van Klinge. Klinge heff lange Joâren et junge Volk et Dânsen bijbrachd. Mij däinkd noch wu he sien Fiewentwintigjöärige had. Du stönn een groot Bijld van em in de Krânte, boawendroawer ien dikke Lettern: »25 Jahre durchs Leben getanzt«.

     Dann kwamm Hölters Georg sien Elektrogeschäft. Tüschen Klünder met de Esso-Tankstelle en Slachter Epmann stönn Hölters Schüre. In de Schüre was de Wunning van Lükenbröer.

     Verdann an de linke Siede. Wu et vandage tüschen Warrink en de Raiffeisenbank de Göllenkâmper Stroate up geet, had Klünder siene Autowarkstee. Nöägst de Warkstee kwamm de Kreissparkasse. Et was een groot Huus met 'nen besünners mooien Gewel en 'nen witten Lattentuun de ümto. Äinkels is 't jammer, at dat Huus futtkummen is.

     Dann stönn langs an de Stroate Jacobs Huus. Jacobs hadden 'ne kläine Weärdschup. Röäkwark en Sukkelaa kunn man hier ok koapen. Ik heb noch de Plakoate met de mooie bounte Reklame an 't Huus vöar miene Oagen. Ien soanen Dreehook wassen rechts en links Döaren. Rechts was de Schäinke. Met mien Bessevaa, de aule Wulf ut 't Waterfall, kwamm ik hier verschäidenmoal. Bessevaa prüümde nare geärn en haalde sik van Jacobs ait Stifte²⁵ van »Grimm & Trepel« of van »Fischer & Herwig«. De Stifte satten ien kläine Blickdööskes. Bessevaa stoppde se altied in 't Veskentück. 'ne goo' Piepe Tebak verachde he ok nich en doârüm koffde he dann »Harger Krüllschnitt« off »Nadorff grün« off »rot« men mangs ok wall »Goldflamme«, later gaff et »Harger unparfürmiert«. In de Schäinke satt hoast nooit ene. Jacobs sölfs höll sik meest in de Kamer tegenan up. Döar 'ne Tapetendöare kwamm he drien en göink an sien Schapp. Ok hier bounte Reklameplakoate. Mij däinkd noch wat de up stönn: »Hanewacker, ein Genuß auch für Sie!; Stürmer Sportzigaretten; Kenner rauchen Zenith; Rössel - Zigarellos; Doms - Kautabak« en soa wieder. Van de Sukkelaa däinkd mij noch de dree Negers van »Sarotti« en denn Keärl met 'n Hândstock van »Stockmann Schokolade«. Bessevaa nömm vöar mij ait lük Slikkerwark²⁶. Ik was noa em nöömd en soadöänig satt et de ja ok wall an.

    To de Tied wu Uelsen noch gen Apteek had, kunnen bij Jacobs de Rezepte van 'n Dokter offgewen wödden. 's noamiddags had denn Apteeker van Nijhuus de Medizin brachd en de Krânken kunnen eär Gerack kriegen. Buten vöar Jacobs Huus mött froger, soa vertäilde Bessevaa, altied de Störk up 'n Wagenrad in 'ne Lijne sien Nöst had hem.

    Nuw ääm verdann an 'n paar Hüse de 't a' lange futt bint. Et kwamm Jacobs Schüre, denn Wijnkel van Polmanns Hans, een Huus wu 'ne Familie Veldhoff ien wounde en noch 'ne Schüre, dann kwamm 'ne Bekke. Alle Gebaue stönnen met 'n Gewel noa de Stroate.

     Up de annere Kânte van de Stroate tüschen Bakker Kip en Wagemaker Momann, wu vandage et Apteek is, was to dumoalige Tied 'nen lägen Grösshoff. Langs de döar lööp 'ne Bekke. Ditt en denn parkachtigen Goâren met hoge Böäme drien, was Veddelers Ground. Achtern, kott an Veddelers Huus, stönn 'nen Duwenslag. Denn was ut Backstene upmesseld²⁷ en söög ut as soanen häinigen Toâren. Vöarne an de Stroate langs was 'nen Maschendroad-Tuun met ieserne Pöäle. Up ieder Poal satt 'nen witten Haultknopp. De Ground was nich slecht, et Gröss kunn a' heel up Tied in 't Vöarjoâr mäid wödden. Et was vansölfs, at dat met de Säine geböarde. Faken heff mien Bedssevaa dat Gröss koffd. Tot Halen kunn he üm de Natt'te nich met de Wage up 't Stück. He lööt se altied up 'n Footpadd an 'n Tuun stoan. Van wieden smeet he 't Gröss dann drupp. Genene stönn de Wage in de Wegg. De de langs woll, göink ääm met 'n Tred oawer de Stroate. At mien Bessevaa hier togange was, lööp ik in de Wiele 'n bettken ientrounde. Ik keek alle Gate ien. Hier up dissen Konträin, wu ok Veddelers Huus en Schüre to höarde, hadden heel froger de Heeren van Toren (von dem Torne) 'ne Borg. Een kläin bettken van 't Müürwark stönn noch lange Tied.

     Achter Momann rechts ien geet' 'n Brijnk up. Vandage an 'n Dag sött 't hier hoaste noch soa ut as froger. In de Millte de grote frije Stee en round ümto de Hüse. Van aulds is 'nen Brijnk 'nen Dorpsplaats, soa wu et hier noch to seen is. Verannerd bint alleen de Hüse. Futtkummen is dat Kohlmanns-Huus. Et lagg foârd vöarne rechts wu later Schoulten (Schulten) Hans timmerd heff. Ok Cloppenburgs Karl sien Autoschoppen steet nich meär.

     At wij nuw de Nijhüser Stroate wieder dale goat en bij Hoedt en Beckhuis (froger Veldkamp) tegenoawer kiekt, dann sött men de grote Veranneringe. Eärst stönn een kläin auld Hüüsken met 'n Höffken de tegen. Hier wounden de Leemhuis Fraulöö. Ik glöäwe se wassen Näisters. Dann kwammen twee Hüse met 'n Gewel nao de Stroate. In 't eärste wounde Borggreven Anton, 'nen Anstrieker, en in 't annere Huus Momanns Heine. Ieder aulen Uelser weet vandage noch, at Momanns Heine 'nen Busbedrief had. In de eärsten Joâren noa 'n Krieg föarde he met 'ne aule Militeärwage, de as Büsse ümbaud was, de Arbäiders nao de Fabriken ien Nordhoârn. Later gaff he et up en möök alleen noch Räiseverkeär. 'n Joâr off wat föarde he ok et Karkvolk van Hawenkâmp noa Uelsen. Twee Büssen had he later. Een grötteren, 'nen Ford en 'nen kläinen, 'nen Borgward, denn he Liliput nöömde. In de Kipsche Krânte²⁸ möök he mangs Reklame föar sik en dann kunn man lesen:

»Brauchst einen Omnibus bequem,
der auch preiswert und angenehm,
soll er groß sein oder kleine,
so ruf an bei Momann's Heine.«

     As nöägste kwamm dat Huus van Momanns Fritz. Et lagg langs an de Stroate en had an de Siede de Dellendöare. An de Rullwagen de bij em an 't Huus stönnen, söög man wat sien dagsche Wark was. He had 'ne Spedition. Bij Wijnd en Weär föarde he met Peärd en Wage ieder Dag nao Nijnhuus noa de Bahne en haalde föar de Wijnkels en Koaplöö et Stückgood. Ik kann em mij noch good vöar 'n Geest halen. He was 'a nich meär jounk en lööp 'n bettken vöaroawer. Sien Peärd, et was 'nen Foss, had in de Tied van Joâren ok al sien 'n Gânk annömmen.

An 'n Hook noa 'n Mass stönn de aule Smidderij van Völlink en 'ne mooie grote Lijne.

     Wu vandage dat mooie nije Huus van Nijhuis Heine ligg, stönn froger de kläine Buurderij van Waultermann (Wolterink). Et was 'n gries Huus, vöarne 'n kläin Bloomhöffken met 'nen iesern Tuun ümto en 'nen Boam millen drien. Eärst kwamm dann de Huusdöare en dann de tegen was de Beneendöare wu et de Delle up göink. Up de annere Kânte van 't Huus was 'nen Pottstall. Waultermann was 'nen Eenpeärds-Buur²⁹. At ik mij recht entsinne, had he altied 'nen Schimmel vöar de Wage. Tobij was he Karkendener.

     Weärkânten van de Wegg up 'n Mass wassen läge Wäiden en veräinkeld ok Göärns. An de Wegg wöss soan Kruud met heel grote Blaa. At Rhabarber söög dat Tüüg ut.

     Lijnkerhând in 'n Dräi is vandage dat grote nijmöödsche Spritzenhuus van de Brândspöite (Feuerwehr). Froger had Uelsen hier 'ne Badeienrichting föar de Allgemeenheed. Dree Wannen en veär Brusen (Duschen) wassen de ien. 's oawends noa Fieroawend, besünners soaterdags, was hier 'ne masse Anloop. Nett dran had de Brândspöite ok dumoals a' siene Stee. 'n bettken verdann, bij Mäister Behrends in 't Huus, wounde de Gemeendeswester. Ien de Joâren was dat de Diakonisse Swester Klara.

     Doâr wu vöar lange Joâren denn Kusendokter sien witte Huus timmerd heff, had vöartied eng an 'n Barg Houndebrinks Louis sien Vertreck ien 'n heel auld Huus. Van Louis weet 't wisse noch wall Löö wat van to vertellen. He was eenlöpig³⁰ en is oârig auld wödden, ik meen wied oawer negentig. Van Houndebrinks Louis wööd mangs seggd, dat is 'n Mann met twalf Ambachten en datteen Ounglücke. He döä en kunn als. Nettsölfs met wat se em kwammen, slachen, grössmäien, Buurdeenst föar de Gemeende off annerswat. Et Middewijntershöarn heff he ok bloasen. An de düstern Wijnteroawende üm Wiehnachten stönn he de met up 'n Nackenbarg. He had nich geärne, at men em de bij tokeek. At de ene kwamm, vertröck he sik.

     Nuw weär trügge up de Nijhüser Straote. Van 'n Mass ut lööp men schroat links up 't Doktershuus an. Lange Joâren heff hier Dr. Willmann sien Deenst doan.

     Tegenoawer van 't Doktershuus, up de frij Stee, vandage Parkplatz, stönn froger et Armhuus van de Karkengemeende. Mij däinkd dat a' nich meär, men et is vertäild wodden, at et een lääg Huus en heelmoals met Klimmup bewassen was. 'ne Frau Snoink mött drien wound hem. Föar 't frije Wunnen, muss se söindags de Karkendöaren sluten.

     Bettken trügge wounde Niehoffs Arnold. De Uelser möögt em better as Tunnen Arnold ien Gedachten hem. Niehoffs Arnold was Tunnenmaker. Ik weet noch good, at he met 'ne Tweeradwage vull Tunnen döar 't Dorp noa de Molkerij kröide.

     Wat nuw ten Bos sien Schoowijnkel is, was froger de Kockschole. Hier had Frau Buntrock eär Riek. In 't Huus de tegen wounde van Laar. Nett at 'ne masse Uelser Börgerhüse: 'n Bloomhöffken de vöar, tegen de Huusdöare an de Siede foârd de grote Beneendöare. Als mooi schier en seküür en ok good ien Farwe.

     Een Äindken verdann had later Hesselinks Hans siene blau-gelle NITAG-Tankstelle. Met 'nen Opel-Olympia van 1939 bedreef Hesselink ok 'nen Personenverkeär. Faken heff Mülstegen Muur³¹, wat mien Böbbe ien Hawenkâmp was, sik van em föaren loaten. Fief Mark muss se föar de Tour van Hawenkâmp noa Uelsen betalen. Üm at de Wege soa slecht wassen, wööd se weärtrügge mangs millen in de Buurschup ofsett'.

     In de Schoppe, wu Völlink siene Autowarkstee heff, had Veddelers Wilhelm siene roaden MAN-Frachtwagen stoan. He brachde in de Joâren noa 'n Krieg Hochofenschlacke in de Buurschuppen. Met dat Wark möken de Buren eäre Wege faste. Achter de Autoschoppe lääwden in de Haultbaracken van 'n Arbäidsdeenst Flüchtlinge.

     Een Äinde wieder up Nijnhuus an, up de annere Kânte van de Stroate ligg noch ait de Villa van Weersmann. Hier wounde vöartied denn Veedokter Schrader. He had ait drock Wark en was hoast nooit ien Huus. Soa kwamm et, at siene Frau föar em et Wark annömm. Se proatde nich platt en soadöänig geböarde et dann faken soa: »Koo Knoll im Hals, schrecklich benaud, schnell kommen!« Met Kläinvee, Hounde en Katten, göink man froger nich noa 'n Veedokter. Dat had ja ok gennen Weärd. 'nen goo'n Hound kostde nich meär at twintig Mark en Katten gaff et ümsöins. At men de nich upverdachte was, kunn 't geböaren, at men van 'nen Noaber 's oawends late moal ene döar 't Honergatt stoppd kreeg.

     Een paar Trää up 't Dorp an lääwde heel alleen in 'n gewoon Börgerhuus Wessels Frieda. Se had 'n bettken Lândwark, 'n Swienken en 'ne Koo. In de Sommerdag kunn men eär altied met eär Beestken an 't Töuw an de Stroate langs trekken seen.

     Theodor Lottmann wounde in 't Huus an 'n Hook wu et de Ried ien geet. In junge Joâren had he an de Post warkd. Man söög 't ok an de Uniform, sounder de he nich vöar de Döare göink. Stäil up 'n Äind, nett as 'n General, stolzeärde he et Dorp döar. At he doâr soa an kwamm strien, hadden de Löö wall Ontsagg³² vöar em.

     In de Ried wassen foârd vöarne twee Hüse. In 't lesste wounde Siessen Jan (Jan Sietzen). He had 'ne masse met Iemen up en is lange Joâren denn Vöarsitter van 'n Imkerverein west.

 

Weiter zu Kapitel 4