Een Gânk döar 't aule Uelsen

- Kapitel 6 -

Nuw koump denn lessten Äind van mien Gânk döar 't aule Uelsen. Et is de Itterbecker Stroate van 't Dorp tot an 't Waterfall. Vöar mij is ditt 'ne künnige Wegg. Faken sinn ik hier met mien Mamme langskömmen üm bij Besse en Böbbe⁴⁹ up Visite to goan. Ik beginn mien Gânk bij Perlewitz Otto. - Joa, söllt de wall wekke seggen, well was dat dann? Ik will et ääm verroan: Perlewitz Otto had de Weärdschup »Zum Löwen« en sien Huus stönn up de Stee wu Holsmölle wound. Et was vöar mien Tied. Ik kann et mij nich meär däinken. In de eärste Tied wassen Holsmölle noch in dat aule Huus. Döar de offgebleekde Klöare kunn men boawen de Döare noch denn Löwen en annere Teken seen. Later timmerden se nijt. 'ne tiedlânk had de Post hier ok eär Vertreck. Et ligg mij de wat van bij, wu de Post dumoals denn nijen Äind van 't Huus oawernömm, hadden de Bauheären nich an 'nen Breefkasten dachd. 'nen »Schildbürgerstreich« ien Uelsen! An de Gewelsiede van et aule Huus, wu de Hökkelnkâmper Stroate in de Itterbecker Stroate löpp, stönn in 'n kläin Höffken 'nen Kestanieboam. Drunner in 'ne Kaue⁵⁰ satt 'nen tammen Kateker⁵¹.

     Up de annere Kânte van de Stroate had Frau Kopp eäre Drogerij. Frau Kopp was een heel stewig Mäinsche. Vandage hett dat »vollschlank«. Burenlöö koffden bij eär föar de Mudden⁵², at se slimm hellig wassen, »Mutterliebe«. Doâr wöden se sachte van en nömmen de Biggen better an.

     In de Riege had Eilders Derk noch sien Schoowijnkel en dann kwamm Käimper (Kemper). Käimper was to de Tied denn grötsten Wijnkel van heel Uelsen. Hier kunn man als kriegen, Ruukruuk⁵³ föar de Fraulöö en Koostatthollers föar de Beeste. Se hadden Tüügwark, Wijnkelware, rechten Öllie, Stijnköllie⁵⁴, Honerfoâr en Köinst. In 't Lager höngen tegenmekaar de Pümkes föar Suur en Stijnköllie. De Löö hadden et wall mangs in de Gate, at se anpatt Suur Stijnöllie in eäre Fläsche kregen. Dumoals wöden de Boaschuppen⁵⁵ faken noch met Äier en sölfsgekarnte Botter betaald. Disse Botter wööd as Burenbotter verkoffd. Se was 'n lük goodkoaper as Fabriksbotter. Völl Löö wollen doârüm ok Burenbotter, men se sään de foârd bij: »Do mij wat van 'nen schoanen Buur!«

     De Löö bij de Käimper koffden, kwammen nich alle ut 't Kaspel Uelsen. Van Wilsem, ut de Buurschuppen üm Väildhusen en halfweggs Nordhoârn, soa as van Bimolten en soa wieder, möken se sik up 'n Padd üm bij de Käimper eäre Boaschuppen to doon. De 't 'nen slimm wieden Wegg achter sik had, haalde Käimpers Tânte ääm in de Kökken. Se wöden to 'n Köppken Koffie en 'n paar Möppkes of 'ne Beschüte nöägd. Käimpers Tânte was de ait met tüschen. Bedeenen döä se nich meär, men se höll eäre Pröätkes. Mangs göink et de ok wall oârig bijlangs, dann möök se van biester Weär denn mööisten Sünnenschien of van krumm en schewe Kinner schiere. Faken drückde se de Löö, at se de Döare utgöngen, gau 'nen groten Tuten met 'n Stück off dree veär Möppkes drien in de Hânde. Vöar de Wichter achter de Töönbânke⁵⁶ was et vansölfs, at se ieder de 'ne masse koffd had, 'ne Rulle Pöppermündkes⁵⁷ off in 'n Gesttüütken 'n paar lösse Flambosenbumsies⁵⁸ döän.

Vandage mött men soawat söken. In de groten Koaphüse wödd passan een Woârd seggd. Elk heff et drock. - Äinkels is dat jammer.

     Van de Käimper is niks meär oawerblewen. Dat grote Huus met de dree Schaufäinsters, grote Döaren en Laderâmpen, is van de Bene kömmen. An de Stee steet 'n nijt Huus woâr Aalderink sien Baumarkt ien heff. Tegenoawer is 'ne grote kale Stee. Veär Hüse wöden hier met de Ground liek maakd. In 't eärste wounde denn Snieder Franzen. He is slimm auld wödden. Dann in et nöägste wounde Hesselinks Manni. Dat Huus höarde de Käimper, men vöardtied wounde denn Köinstmoaler Hermann ten Hagen de ien. Tegen Hesselink lagg Polmann. He lääwde van Buurwark. Hämer off Haulthuus was dann ien twee Hüse met siene Buurderij unnerbrachd. Sien Hoff lagg tot an Dyks Huus.

     Achter bij Dyk in 't Huus had van Goor siene Fietsenmakerij. Van van Goors Warkstee was 't 'nen Tred noa 'n Karpendiek. Denn Kolk hettde nich Karkendiek, soa wu völltieds seggd wööd. Vöar soa lük houndert Joâr was et moal üm Poaschen soa verschricklik kauld, dat dat Ies noch höll en denn Stapel Hault van 't Poaschefüür up 't Ies van 'n Karpendiek offbrând wödden is.

     Oawern small Päddken, rechts dat Water van 'n Karpendiek en links 'ne läge Grössground, kunn men up Brijnkmanns-Buur anlopen. Döar faste Stroaten en depe Graams is et bij em heel wat schierder wödden. Froger lagg he in 'n slimm Smeärgatt.

     Wieder verdann an de Itterbecker Stroate. Buten de Molkerij kwamm tot kott vöar 't Waterfall gen Huus meär an de rechte Kânte. Stäil keek men tegen denn Bookesch up. Ok hier stönn dumoals niks. Links was et nett as vandage, Huus an Huus. Et wassen gewone Börgerhüse van Ambachtslöö en Arbäiders. Alle hadden tobij Vee en Lândwark. Besünners upfallen is mij altied de Pütte an dat Huus wu later noa 't Ümtimmern List wounde en siene Warkstee had. Et was 'ne Pütte met Post, Roo, Swengel en Steen (Ziehbrunnen). Sökke Pütten söög men wall völl, men ien Uelsen, meen ik, wassen se nich faken. Hier hadden se meest Pütten met 'nen lössen Swengel. At et Water oârig deep was, dann haalden se et met 'ne Kedde en 'ne Wijnde ut de Deepte.

     Dann kwamm de Mölle van Baumann. Vöarne in de Mölle, rechts an 'n Post, wassen aule Gäildschiens. De had de Möller gadderd. Een groot Deel was ut de Billionentied.

     Nöägst Baumann was de Köinstsmid. De Beteeknink is aule Löö misschien noch bekäind. Et is Engbers Söhne. De aule Warkstee is de a' lange nich meär. Up de Stee wu nuw de nije is, stönn froger 'n Huus met 'n Lager. Hier wounde Kamphuis. He bedreef 'n bettken Buurwark.

     Schroat tegenoawer van Engbers Söhne, wu unner de Böäme denn Kinnergoâren is, was 'nen Karkhoff. Mien Mamme weet noch to vertellen, at hier Graffstene stönnen. In de Napoleon-Tied, üm 1810, was denn anleggd wödden. 1848 hebt se 'n üm de Natt'te weär upgewen. Et mött vöarkummen wään, at denn Doadengrawer 's morgens een Graff utsmetten had, 's noamiddags bij de Begraffnis de Kiste in 't Water sackde. Vöar 1810 was denn Karkhoff üm de Karke to.

     Et geet verdann. Bij 't Bokenkämpken maakd de Stroate 'nen scharpen Dräi. Hier heff rechts froger moal ene versochd een Huus to timmern. Denn Käiler was utsmetten en 't Foundmäint satt a' in de Ground, men et Huus is nooit kloâr wödden. Van dat mooie witte Sând, wat ut 'n Käiler kömmen was, haalde mien Böbbe mangs 'nen Emmer vull up. Se bruukde et as Kökkensând⁵⁹.

     Noa 'n goo houndert Meter kunn man van de Stroate oawer 'ne Grössground up 'ne kläine Anhöögte met 'nen Dannenkâmp kieken. In ditt Hault lagg de Buurderij van Holtvlüwer. Ien Huus lääwde doâr al oungetraud Volk. Tot 1977 wöden up dissen Hoff Schoape hollen. Froger was de Koppel oârig groot. Met 't Minnerwodden van Häideground wöden ok de Schoape minner.

     Holtvlüwers Andina göink ut häin näien. Man tröff eär oawerall in Uelsen en in de Buurschuppen van 't Kaspel. Vöar dree Mark daags en de Kost to näide se heel wat torechte. De Nöäde de se maakde höllen ewig. In de slechte Tied heff se van verschäiden Mânlööbukse en Fraulöömântel Kinnertüüg torechte sniederd.

     Andina lööp 'n bettken mânk⁶⁰ en was soadöänig ok met de Fietse up de smallen Päddkes nich soa flijnk de bij. Vöar 't Fallen had se slimm Schrick, besünners 's oawends at et düster was. Lewer läide se dann eär Rad. Üm at se dann nich doâr sounder Lecht stönn, had se altied 'ne Karbidlöchte. Soan Schienfatt⁶¹ schiende vullup, ok in 't Stoan en bij sachte Goan.

     An de Krüüsstroate bij de Wijnkelier⁶² Mölderink begijnd lijnkerhând et Waterfall. Vandage is dat hoaste een Dorp föar sik. Froger was hier meär Fäildground as Kulturlând. 'n Stück of wat Komiesenhüse en versträid oawer denn helen Konträin stönnen kleine Hüüskes. De Löö göngen meest ut häin warken. In 't Hault up 'n Fösstenkâmp, in de Fabriken van Nordhoârn of up 't Tiggelwark van Zick verdeenden se eär Broad. Elk had 'n Stück Lând en Vee to. 'ne masse Ssegen⁶³ wöden dumoals noch hollen. Et was hoast gen Huushauld ien heel Uelsen wu genne Komiesenkoo⁶⁴ in 'n Stall bleärde. 'n paar kläine Büürkes laggen de tüschen. To de höarde mien Bessevaa ok. Een Peärd, dree Kone, 'n Schott vull Swiene en 'ne Koppel Honer was sien Veebestând. In de Wijnterdag göink he ut häin slachen. He had dann noch 'nen mooien Döit to.

     In de Kriegsjoâren en ok noatied noch was et Plicht sik to 't Slachen Verlöff⁶⁵ to halen. De de ene doad doon woll, muss 'n Slachtschien hemmen. Bessevaa keek doâr nich noa off de Löö sik soawat haald hadden. He slachde als wat em vöar 't Mess brachd wööd. Doârbj is et geböard, at he moal anbrachd wödden is. He muss vöar 't Gericht. Denn Advokoat Oârns (Arends) van Nijnhuus heff em good bijstoan en he is de noch wall soa völl schier offkömmen. Oârns had seggd: »dat kriegt wij wall, wenn nich hier, dann ien Oosenbrügge (Osnabrück)!« In Oosenbrügge hebt se et ok kregen. Denn Buur wu Bessevaa slachd had, heff noch een Joâr in de Back setten.

     De Löö, de slachen wollen, mäilden meest een Stück Vee, 'ne Starke off 'n Swien, an en döän dann tobij noch 'n häinig Bickken denn Snuten vöarhäinsnien.

     Eenmoal was 't Bessevaa gau bij de Rügge uplopen en dat in sien äigen Huus. He had vöar sik swatt slachd. Döar 'nen Noaber wööd he waarschaud. Et was Kontrolle in 't Dorp. Et duurde ok nich lange, du kwömm een Motoârrad up 'n Hoff. Bessevaa kwamm in de Kniepe, men he was gelooid⁶⁶ genoog en wüss sik best to redden. He stüürde de Böbbe met 't geslachte Swien in 't Berre. Met en ounschüllig Gesichte lööt he de Schandarms binnen kummen en wees eär et hele Huus. Ok de Sloapkamer wu de Böbbe met dat kaule Swien unner 't woarme Feärenberre lagg. Se had et mooi tegen sik liggen. »Dat is miene Frau, se is nich to püük«, had Bessevaa seggd. De Schandarms glöäwden em en hebt sik bij Böbbe entschuldigt en eär 'ne goo Betterschup wäinsched. Dann möken se at se futt kwammen.

     Ik was geärne bij mien Bessevaa up sien Hoff en heb faken miene Vekânsiedage⁶⁷ bij em verbrachd. Eenmoal heb ik doâr een mooi Dijnk belääwd. Et was in de Sommerdag. Slimm heet was et. Dagelânk had et nich meär rägend. Genen Pool Water stönn in de Läägten. Du geböarde et, at de Haan, denn met sien Köppelken Honer oawern Hoff stolzerde, denn Dösst naar kwäilde. He wüss sik to helpen en flöög up 'n Emmer, denn altied met 'n iets Water drien up 'n Püttenrând stönn. Denn Emmer höll dat nich ut. He kippde de Pütte ien, met de Haan drupp. Dat Malhöar söög Mienmööi, de noch as oungetraud Wicht ien Huus was. Se was gau bij Hând en fischde denn Haan weär up. In 'ne Gauigkäid⁶⁸ dräide se denn Emmer hoog. Denn Haan was a' heel bedusseld, men Mienmööi kreeg em weär up de Föte. Se bloasde em eären Oasem in de Lungenpiepen. Noa een kott Settken was denn Haan weär bij Stück. Met sien hadde Kräien bedânkde he sik en fludderde met hangende Flögel üm siene Hönerkes to en bewees eär, at siene Hanenkracht nich leen had.

     Wu 1945 denn Krieg doane was, kwömmen frömde Suldoaten in 't Lând. As Teken, at wij upgewen hadden, muss an ieder Huus 'ne witte Fahne hangen. Bij Bessevaa an 't Huus höink niks. Dat hadden de nijen Heären gau vernömmen. Se höllen met eäre Panzers still. Böbbe kreeg Schrick en greep noa een Laken en smeet et oawern Tuun. Dat oawertüügde de Keärls nich. Et gaff noch 'n kläin Upheff. Bessevaa muss bewiesen, at he met denn »Gröfaz⁶⁹« niks in 't Sinn had had. Dat Spill lööp good off.

     An de hollândsche Gräinse wööd noa 'n Krieg 'ne Sperrzone ienricht. Alle Löö mussen ut ditt Gebied. Dat gäilde ok föar de Komiesen-Familien ien Getel (Getelo) an 't Kantoâr. Met eäre Ienbule up lösse Wagens van de Buren kwammen se up 'n Söindag in Uelsen an. In 'n paar Kämerkes wöden se in de Komiesenhüse in 't Waterfall unnerbrachd. Ik was an denn Dag, wu dat geböarde, bij miene Grootaulen up Besöök en heb denn Treck langskummen seen. Woârüm off de Verhüsing⁷⁰ wään muss heb ik dumoals nich begreppen, men ik vernömm, at dat nich in Odder was.

 

Weiter zu Kapitel 7